فرهنگستان سوار بر لاک‌پشت حرکت می‌کند
25 اردیبهشت ماه را روز پاسداشت زبان فارسی نام‌گذاری کرده‌اند، اما آیا چقدر از کلمات فارسی در زندگی استفاده می‌کنیم، چقدر کلمات غیرفارسی معادل‌سازی می‌شوند و چقدر این کلمات معادل استفاده می‌شوند، نقش کلیدی را در این جورچین چه کسی بازی می‌کند.
فرهنگستان سوار بر لاک‌پشت حرکت می‌کند
به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، در تقویم رسمی کشور ۲۵ اردیبهشت ماه را روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی نام‌گذاری کرده‌اند؛ افزوده شدن عنوان پاسداشت زبان فارسی نیز از سال ۹۵ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصمیم‌گیری شد و از سال ۹۶ به طور رسمی در تقویم اضافه شد.
اما حالا و با گذشت بیش از یک سال از این اتفاق آیا این نام‌گذاری تأثیری در پاسداشت زبان فارسی گذاشته است و یا خیر، یا اصلاً بهتر است بگوییم در کل در همه این سال‌ها چقدر برای پاسداشت زبان فارسی تلاش شده است و چقدر برای این بخش مهم از فرهنگ و تمدن ما دلسوزانه برنامه‌ریزی شده و کارهای مؤثر انجام گرفته است.
بخش‌ها، نهادها، سازمان‌ها، انجمن‌ها و بسیاری از تشکل‌ها در طول سالیان با هدف حفظ و پاسداری از این زبان مادری به وجود آمده‌اند و هر کدام دغدغه این زبان زیبا را داشته‌اند اما نتیجه کار را به وضوح می‌توان مشاهده کرد؛ شاید بتوان گفت تأثیرات منفی که بر روی زبان فارسی گذاشته شده بیشتر از تأثیرات و اقدامات مثبتی است که برای آن انجام شده است.
یکی از عناصر جامعه که تأثیر مستقیم بر روی زبان ما دارد و به راحتی می‌تواند آن را بهبود ببخشد و یا رو به زوال ببرد رسانه است، دلیل آن هم مبرهن است، تنها رسانه است که این مقدار از زبان استفاده می‌کند چراکه وظیفه انتقال مفاهیم را بر عهده دارد و مهم‌ترین زبان انتقال مفاهیم نیز زبان گفتاری و نوشتاری است.
اما باید به این نکته هم توجه کرد که با رشد تکنولوژی اتفاقاً همین رسانه است که موجب تداخل زبان‌ها در هم و ورود لغات از زبانی به زبان دیگر شده است و این رخداد یعنی اگر با سرعت پیش رونده رسانه با ورود کلمات غیرفارسی در زبان فارسی مواجه نشویم و به مقابله با آن نپردازیم وقتی به خودمان می‌آییم که دیگر زبانی به نام فارسی نداریم و زبانی آشفته و متشکل از کلماتی از زبان‌های مختلف خواهیم داشت.
ارتباط زبان و فرهنگ
منصور گلناری در همین رابطه از ارتباط زبان با فرهنگ جامعه سخن به میان آورد و اظهار کرد: زبان فارسی ارتباط مستقیم با فرهنگ جامعه دارد چرا که فرهنگ هر جامعه از طریق زبان آن نشر پیدا می‌کند و طبیعتاً اگر به زبان فارسی توجه نکنیم، به مرور فرهنگ گفتاری و رفتاری ما نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و استحاله می‌شود، این چیزی است که قدرت‌های استکباری در دنیا به دنبال آن هستند تا رفتارهای مردم را در حوزه فرهنگی و اجتماعی تغییر دهند.
وی افزود: یکی از شاخصه‌های مسائل فرهنگی زبان است به این دلیل که زبان ما را به تاریخ و آداب و رسوم ما متصل می‌کند و اگر در آن انقطاع صورت بگیرد به مرور شاهد خواهیم بود که گذشته و آداب و رسوم ما دچار تغییر خواهد شد؛ اما چون این تغییر به صورت نامحسوس است مردم کمتر حساسیت نشان می‌دهند.
کارشناس رسانه گفت: رسانه‌ها عامل انتقال مفاهیم و فرهنگ هستند و اگر بر روی استفاده از زبان فارسی تعصب داشته باشند، می‌توانند در ترویج فرهنگ ملی اسلامی نقش اصلی را ایفا کنند؛ رسانه‌ها زبان مردم، سخنوران، دانشمندان و مسؤولان هستند و تأثیر رسانه تا جایی است که اگر سخنرانی در سخنرانی‌اش از واژه‌های بیگانه استفاده کرد می‌تواند واژه‌های سخنران را با حفظ محتوا به واژه‌های فارسی تبدیل کنند.
تعصب و حساسیت رسانه‌ها کم‌رنگ شده
با وجود هجمه شدیدی که در تغییر نامحسوس فرهنگ‌ها و به خصوص فرهنگ غنی ایرانی اسلامی از طریق تغییرات در زبان فارسی انجام می‌شود رسانه‌ها وظیفه کلیدی دارند تا همچنان با غیرت خاصی بر روی مواضع خود برای عدم استفاده از کلمات غیرفارسی بمانند.
وی در مورد تأکید رسانه‌ها برای استفاده از کلمات معادل فارسی بیان کرد: طبق رصدی که بر روی رسانه‌ها انجام می‌دهیم می‌توان گفت به طور میانگین در رسانه‌ها تعصبی برای عدم استفاده از کلمات غیرفارسی و استفاده از کلمات معادل فارسی وجود ندارد و حساسیت نیز در آن‌ها کم‌رنگ شده است؛ البته دلیل این است که هجوم واژه‌های بیگانه بسیار شدید است.
گلناری با اشاره به تأکید تبلیغات تلویزیونی عنوان کرد: به طور مثال در تبلیغات تلویزیونی خیلی مرموز و هوشمندانه از کلمات خارجی استفاده می‌شود؛ فراموش نکنیم که دشمنان بر روی تبدیل واژه‌ها کار می‌کنند؛ در برخی تبلیغات تلویزیونی آن‌چنان بر روی برخی لغات تأکید وجود دارد که تعجب‌آور است، به طور مثال کلمه «پلاس (plus)» را به جای کلمه «به اضافه» استفاده می‌کنند و حتی با قرار دادن عمودی دو انگشت بر روی یکدیگر علامت به اضافه را هم نشان می‌دهد یا اینکه اخیراً کلمه «زیرو (zero)» را به جای لغت «صفر» به خصوص برای روغن‌های خوراکی استفاده می‌کنند.
وی تصریح کرد: شاید این استفاده از کلمات به نظر ساده بیاید اما وقتی فرزندان خردسال ما این تبلیغات را تماشا می‌کنند ترجیح می‌دهند از معادل‌های خارجی که در تبلیغات یاد گرفته‌اند، استفاده کنند؛ نه تنها تلویزیون ملی ما که به تعبیر امام خمینی رحمه الله علیه باید دانشگاه باشد اصلاً به این مسائل دقت ندارد بلکه وزارت ارشاد نیز که متولی فرهنگ است و موظف است از ترویج واژه‌های بیگانه جلوگیری کند هم اصلاً توجه ندارد.
کارشناس رسانه ادامه داد: باید الزام شود تا مجری‌های تلویزیون در برنامه‌های خبری و غیر خبری رسانه ملی از کلمات فارسی استفاده کنند، می‌بینیم که هنوز اکثر مجریان تلویزیونی در برنامه‌های تلویزیونی از واژه «اس ام اس» استفاده می‌کنند؛ سؤال این است که آیا این مجری توبیخ می‌شود یا اینکه هیچ جریمه‌ای برای این کار در نظر گرفته نشده است؛ زمانی که مجریان تلویزیون ملی از کلمات غیرفارسی استفاده می‌کنند انتظاری از بقیه نداریم.
خبرنگاران آتش به اختیار، فارسی را پاس بدارند
وی با اشاره به عملکرد وزارت ارشاد خاطرنشان کرد: وزارت ارشاد نباید اجازه دهد کالایی با لفظ غیرفارسی مجوز بگیرد، وقتی اجازه می‌دهند محصولی با اسم خارجی ثبت شود پس این همه فریاد زدن برای پاسداشت زبان فارسی سودی ندارد؛ شورای زبان فارسی و … زیاد داریم و به نظر می‌رسد باید در این مورد هم آتش به اختیار عمل کرد.
گلناری ابراز داشت: پاسداشت زبان فارسی در اصل بر عهده متولیان و مسؤولان است اما ظاهراً در این مورد هم باید آتش به اختیار عمل کرد و هر خبرنگار، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ای نباید منتظر دیگران باشد و خودش باید وارد عمل شود تا واژگان فارسی را بشناسد، حفظ کند و ترویج کند.
وی با بیان مصداق‌های فرهنگ‌سازی توسط رسانه‌های دنیا اذعان داشت: مقام معظم رهبری در دیدار با هنرمندان مثالی برای شخصیت‌سازی خارجی‌ها زدند، به طور مثال فیلم یک شخصیت مانند مرد عنکبوتی را می‌سازند و سپس عروسک‌های آن را وارد بازار می‌کنند و این یعنی فرهنگ‌سازی.
عملکرد فرهنگستان زبان و ادب فارسی
اما در این میان نقش فرهنگستان زبان و ادب فارسی به چشم می‌آید، چراکه وظیفه معادل‌سازی لغات غیرفارسی را بر عهده دارد و یکی از مهم‌ترین موضوعات در معادل‌سازی لغات سرعت معادل‌سازی آن است چراکه در صورتی که کلمات معادل به موقع ساخته شود فرصت انتشار را از کلمه غیرفارسی می‌گیرد.
کارشناس رسانه تشریح کرد: فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در عملکردش سرعت بسیار پایینی دارد که این سرعت کم دو دلیل دارد یکی اینکه حریف مقابل ما سرعت بسیار بالایی دارد و دلیل دوم آن است که به نظر می‌رسد هماهنگی لازم وجود ندارد و مدیریت جزیره‌ای که کشور گرفتاران شده است در مورد فرهنگستان نیز وجود دارد و به طور مثال کلماتی معادل‌سازی می‌شود اما ارتباط تنگاتنگی با رسانه‌ها نیست و هر نهادی برای خودش کار می‌کند.
وی اظهار کرد: فرهنگستان زبان فارسی باید از نظر جایگاه رتبه‌ای ارتقا پیدا کند و در جایگاهی قرار بگیرد که حکم ملی داشته باشد نه اینکه حکم سازمانی داشته باشد؛ فرهنگستان باید از افراد به روز و توانمند و فعال بهره‌مند شود، سرعت فرهنگستان اصلاً مناسب نیست و باید هر روز برنامه داشته باشند.
ترویج مهم‌تر از ساخت
در موضوع ساخت کلمات معادل فارسی علاوه بر سرعت در ساخت معادل‌ها موضوع مهم‌تر نحوه ترویج و جا انداختن این کلمات در بین مردم است به نحوی که با علاقه و تعصب این کلمات را بجای کلمه غیرفارسی استفاده کنند و به نوعی در ذهن مردم تنها کلمه فارسی نقش ببندد و نهایتاً نیز به زبان آید و چنانچه این اتفاق به خوبی و با روش‌های مؤثر انجام نشود کلمه ساخته شده در دایره لغات فرهنگستان خاک خواهد خورد.
گلناری بیان داشت: صرف ساخت واژه مهم نیست، ترویج، تبلیغ و لزوم استفاده از معادل‌ها مهم‌تر از ساخت کلمات معادل است؛ یکی از بهترین جایگاه‌ها برای انتشار نتایج کار فرهنگستان و استفاده از کلمات معادل در برنامه‌ها و سریال‌های تلویزیونی است به این خاطر که مردم این برنامه‌ها را بیشتر تماشا می‌کنند و با آن‌ها انس بیشتری دارند.
اما اگر به ابتدای صحبت بازگردیم و در نظر بگیریم که رسانه‌ها به هر دلیلی ترجیح دهند از کلمات معادل فارسی استفاده نکنند تکلیف چیست، مشخصاً با عدم استفاده رسانه‌ها از این کلمات جامعه نیز نه اینکه رغبتی به استفاده از کلمات نشان ندهد بلکه اصلاً کلمه معادل‌سازی شده به مردم نمی‌رسد چراکه رسانه‌ها حلقه واسط بین مردم و نهادها و به خصوص فرهنگستان هستند؛ در این میان این موضوع پیش می‌آید که آیا باید از قوانین جریمه‌ای استفاده کرد یا خیر؟
در ادامه محمدرضا رضایی در خصوص تصویب جریمه‌ها برای رسانه‌هایی که از کلمات غیرفارسی استفاده می‌کنند بیان کرد: اینکه برای رسانه‌هایی که از کلمات معادل فارسی استفاده نمی‌کنند جریمه‌ای مشخص شود ممکن نیست به این دلیل که این کار تخلف به حساب نمی‌آید، اگر قرار باشد جریمه‌ای برای جلوگیری استفاده از کلمات غیرفارسی مقرر شود باید قانون مرتبط با آن نیز وضع شود.
وی ادامه داد: باید همه تلاش کنند تا زبان فارسی را حفظ کنند و از لغات غیرفارسی استفاده نکنند؛ اما مسأله مهم این است که باید به مرور زمان برای مردم فرهنگ‌سازی کرد و رسانه‌هایی که از کلمات غیرفارسی استفاده نمی‌کنند نیز مورد حمایت باشند و مورد تشویق وزارت ارشاد قرار بگیرند تا این موضوع به فرهنگ جامعه تبدیل شود.
رسانه‌ها از فراموشی لهجه‌ها جلوگیری کنند
اما یکی از بخش‌های مهم زبان نیز لهجه‌ها هستند که به نوعی هویت زبان و در واقع هویت تاریخی مردم مناطق مختلف کشور هستند و از یاد بردن آن‌ها منجر به افول و زوال آرام‌آرام زبان و نهایتاً فرهنگ گویشی منطقه می‌شوند و باید در این رابطه نیز برنامه مشخص و فرهنگ‌سازی انجام شود تا دیگر کسی به خاطر لهجه‌اش خجالت نکشد و یا فارسی بدون لهجه صحبت کردن را باکلاسی یا موجب پز دادن نداند.
سرپرست روزنامه جمهوری اسلامی استان اصفهان گفت: برای پاسداشت لهجه‌های زبان فارسی در رسانه‌های مکتوب نمی‌توان اخبار را با لهجه آماده کرد به این دلیل که مخاطب شما همه مردم هستند و ممکن است خواندن اخبار با لهجه خاص برای همه مقدور نباشد، البته ما در نشریه ستون‌هایی باز می‌کنیم و گفتار لهجه اصفهانی را می‌آوریم؛ همچنین در ویژه‌نامه عید نوروز نیز به این موضوع پرداختیم و در زمان‌های مختلف نیز می‌پردازیم اما بستر فراهم نیست تا کلیه اخبار با لهجه خاص منتشر شود، برای اینکه لهجه‌ها به فراموشی سپرده نشود، باید رسانه‌ها به آن بپردازند.
در این مورد نه تنها رسانه‌های محلی بلکه رسانه‌های ملی و پایتخت نیز باید به این موضوع بپردازند و نه تنها در راستای زنده نگه‌داشتن لهجه‌ها اقدام کنند بلکه ترویج کننده آن‌ها نیز باشند چراکه این لهجه‌ها به نوعی میراث ناملموس کشور به حساب می‌آیند و خود جزو خصوصیات شیرین زبان فارسی هستند که زنده نگه داشتنشان به حفظ فرهنگ کشور نیز کمک می‌کند.
منبع: خبرگزاری فارس
